Xương hàm là gì? Cấu trúc, chức năng và bệnh lý thường gặp

Xương hàm là bộ phận đóng vai trò quan trọng của hệ xương mặt, chúng tham gia vào quá trình nâng đỡ gương mặt, đồng thời tạo nên các chuyển động của răng miệng. Tham khảo bài viết dưới đây để hiểu thêm về cấu tạo, chức năng, cách chăm sóc và những bệnh lý về xương hàm phổ biến hiện nay. 

Xương hàm là gì?

Xương hàm là cấu trúc xương lớn nhất trên gương mặt bao gồm 2 xương chính là hàm trên và hàm dưới. Chúng đóng vai trò quan trọng trong hệ xương mặt, là bộ khung của cả khuôn mặt. Kích thước và vị trí của xương hàm quyết định đến độ khớp của hàm răng trên và dưới, đồng thời vị trí của nó ảnh hưởng đến việc ăn nhai, nói chuyện và các hoạt động liên quan đến khớp hàm.

Xương hàm là cấu trúc xương lớn và đóng vai trò quan trọng trong hệ xương mặt

Cấu trúc xương hàm

Hàm bao gồm 2 bộ phận chính là: xương hàm trên và xương hàm dưới. Chúng được gắn liền với các xương khác của hộp sọ, tạo nên một hệ thống xương thống nhất, giúp định hình cấu trúc, hình dạng của khuôn mặt và hàm răng.

Xương hàm được cấu tạo từ 2 loại mô: mô vỏ não và mô xốp.

• Mô vỏ não là phần cơ bản và cứng nhất, bên trong có chứa nhiều khoáng chất.
• Mô xốp là phần bên trong của xương, có hình dạng giống như một miếng bọt biển, giúp xương cử động linh hoạt.

Hàm bao gồm 2 cấu trúc xương chính là hàm trên và hàm dưới

Xương hàm trên

Xương hàm trên là xương chẵn, có 2 xương cố định và nằm đối xứng nhau, tạo thành vòm miệng, hốc mũi và sàn hốc mắt. Hàm trên được bao phủ bởi xương chính mũi và nền sọ ở phía trên, xương hàm và xương ổ răng ở phía dưới, xương gò má ở hai bên. Về mặt giải phẫu, hàm trên có thân và 4 mỏm, gồm: mỏm gò má, mỏm trán, mỏm huyệt răng và mỏm khẩu cái. Chúng cũng được liên kết với các cơ cho phép khu vực này hoạt động như:

• Cơ mút: Giúp bạn mỉm cười, giữ chặt thức ăn trong miệng khi nhai.
• Cơ cắn: Hỗ trợ hoạt động ăn nhai bằng cách đóng mở hàm.
• Cơ gò má: Giúp khóe miệng nâng cao khi cười.

Bên cạnh đó, xương ở khu vực này còn bị ảnh hưởng bởi các dây thần kinh và có các nhánh của động mạch cảnh đi qua như động mạch hàm trên, động mạch vành trên,…

Xương hàm trên là một xương chẵn, có kích thước lớn, chúng chứa răng hàm trên và tham gia vào cấu tạo thành khoang mũi, hốc mắt và khoang miệng

Xương hàm dưới

Xương hàm dưới là xương di động và có kích thước lớn nhất trên mặt. Nó có hình dạng giống như một chiếc móng ngựa. Về mặt giải phẫu, hàm dưới có 2 phần là phần thân và phần nhánh:

Phần thân: Có hình chữ nhật, bề mặt ngoài có một đường gờ ở giữa, đây chính là khớp bán tự động của hàm dưới. Ngoài ra, phần thân còn có các lỗ nhỏ để các dây thần kinh đi qua. Mọi hoạt động của hàm dưới đều được điều khiển bởi dây thần kinh ở nhánh thứ ba của dây thần kinh sinh ba. Nhánh này sẽ bao gồm các nhánh nhỏ hơn như dây thần kinh cơ căng của khẩu cái mềm, dây thần kinh của cơ hàm móng.

Phần nhánh: Phần nhánh của xương tạo thành một góc 90 độ với phần thân và được chia thành 3 phần chính:

• Phần đầu: Nằm ở phía sau, cấu tạo nên khớp thái dương hàm nhờ liên kết với thái dương hàm.
• Phần cổ: Được liên kết với các cơ và có nhiệm vụ hỗ trợ phần đầu của cơ ức đòn chũm.
• Phần mỏm xương: Đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các cơ thái dương hàm.

Phần nhánh được liên kết với các cơ như cơ cắn, cơ thái dương và cơ chân bướm:

• Cơ cắn: Cơ này liên kết với cung gò má và mặt bên của hàm dưới, giúp hàm cứng lại khi nghiến răng.
• Cơ thái dương: Giúp giữ đỉnh hàm dưới và xương thái dương được cố định.
• Cơ chân bướm: Cơ này liên kết với mặt trong của xương và đáy hộp sọ.

Giống như hàm trên, hàm dưới cũng có nhiều động mạch đi qua như động mạch vành dưới, động mạch mặt, động mặt cằm, động mạch lưỡi,… Các động mạch này là các nhánh của động mạch cảnh.

Xương hàm dưới có kích thước lớn, khỏe và linh hoạt nhất trong hộp sọ

Chức năng của xương hàm

Xương hàm tham gia cấu tạo và định hình cho khuôn mặt và hàm răng. Nó đóng vai trò quan trọng trong quá trình nhai, nghiền thức ăn của miệng. Ngoài ra, nó còn hỗ trợ các cơ vùng họng và miệng để giúp chúng ta cười nói và thực hiện một số hoạt động liên quan khác.

Một số bệnh lý liên quan đến xương hàm

Có một số bệnh lý thường gặp liên quan đến xương hàm mà bạn cần biết:

Gãy, lệch xương hàm

Theo báo cáo thống kê, tỷ lệ gãy hàm trên tổng số các ca gãy xương chiếm khoảng 5%. Mặc dù chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ nhưng nó gây ra hậu quả vô cùng nặng nề như lệch hàm, biến dạng khuôn mặt. Đa số các nguyên nhân gây ra tình trạng gãy, lệch hàm là do chấn thương như té ngã, tai nạn giao thông, tai nạn lao động,… Đôi khi, việc mở miệng quá lớn, ăn đồ ăn quá cứng cũng có thể làm lệch khớp hàm.

Một số triệu chứng điển hình của tình trạng này gồm:

• Hàm đau nhức
• Hàm răng trên và hàm răng dưới không khớp nhau
• Ăn uống, nói chuyện khó khăn
• Chảy máu
• Khớp cắn bị lệch, vết cắn không được cân như bình thường

▷ Tham khảo thêm: Hàm lệch là gì? Điều trị bằng cách nào cho gương mặt đẹp cân đối?

Gãy và lệch hàm là những vấn đề thường gặp do các chấn thương hoặc thói quen xấu gây ra

Ung thư xương hàm

Ung thư xương hàm là căn bệnh gây nguy hiểm đến tính mạnh, làm biến dạng khuôn mặt. Chúng được phân thành 2 loại chính là ung thư nguyên phát (khối u phát triển từ xương hàm) và ung thư thứ phát (khối u phát triển, di căn từ các cơ quan khác).

Các triệu chứng tiêu biểu của bệnh gồm:

• Sưng: Khối u càng lớn, hàm càng sưng nhiều. Người bệnh sẽ bị sưng mặt nếu khối u mọc ở mặt ngoài của xương hoặc sưng miệng nếu khối u mọc ở mặt trong của xương.
• Chân răng lỏng, răng lung lay: Xương hàm trở nên yếu đi khi các tế bào ung thư phát triển mạnh mẽ. Khi đó chân răng sẽ bị lỏng và lung lay, thậm chí là có nguy cơ rụng răng.
• Đau ở hàm: Người bệnh sẽ phải đối mặt với các cơn đau liên tục, âm ỉ. Kích thước u càng lớn, cơn đau ở hàm càng tăng, nhất là khi ăn uống, nói chuyện.

Khi nhận thấy các dấu hiệu bất thường trên, bạn nên thăm khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Tùy vào tình trạng bệnh, bác sĩ sẽ đưa cho bạn lời khuyên nên xạ trị, hóa trị hay phẫu thuật.

Ung thư xương hàm là bệnh lý nguy hiểm có thể gây biến dạng gương mặt và ảnh hưởng đến tính mạng

Tiêu xương hàm

Tiêu xương hàm là tình trạng suy giảm mật độ và chất lượng xương. Lúc này, khuôn mặt sẽ bị biến dạng, méo mó, đồng thời làm tăng nguy cơ gãy hàm. Theo các chuyên gia, nguyên nhân gây ra tình trạng này thường là do mất răng và viêm nha chu:

• Mất răng: Răng vĩnh viễn khi mất đi sẽ hình thành một khoảng trống trên hàm, vì không còn răng nên áp lực khi nhai sẽ tác động trực tiếp lên xương. Lúc này, nếu không tiến hành trồng răng mới, về lâu dài sẽ dẫn đến tình trạng tiêu xương. Do đó, để tránh tình trạng này, bác sĩ sẽ đề nghị bệnh nhân trồng răng Implant để thay thế răng bị mất.
• Viêm nha chu: Viêm nha chu làm tụt nướu, hở cổ chân răng, làm tổn thương và mất dần các mô, cơ và dây chằng quanh chân răng. Điều này làm tăng áp lực lên hàm, dẫn đến quá trình tiêu xương.

Tiêu xương hàm là tình trạng suy giảm mật độ và chất lượng xương do mất răng lâu ngày gây ra

Viêm xương hàm

Viêm xương hàm là tình trạng nhiễm trùng do vi khuẩn có hại gây ra, đôi khi chúng còn là biến chứng của bệnh sâu răng, chấn thương,… Các triệu chứng nhận biết bệnh bao gồm:

• Mệt mỏi, sốt, ớn lạnh
• Vùng hàm sưng đau
• Xuất hiện dịch hoặc mủ
• Khó khăn khi cử động hàm

Đối với các trường hợp viêm nhẹ, bác sĩ sẽ kê một số loại thuốc kháng sinh để bệnh nhân sử dụng. Trường hợp nghiêm trọng hơn, bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật để cắt bỏ phần xương bị tổn thương do viêm.

▷ Tham khảo thêm: Viêm khớp thái dương hàm: Nguyên nhân và cách điều trị

Tình trạng nhiễm trùng răng thường xuất hiện do các vi khuẩn có hại gây ra

Lồi xương hàm dưới

Lồi xương hàm dưới (hay bệnh Torus) là tình trạng vòm miệng có một khối xương phát triển bất thường và khối xương này có thể to dần theo thời gian. Các dấu hiệu của bệnh thường bị nhầm lẫn với ung thư. Tuy nhiên, nó không phải là ung thư và không gây nguy hiểm đến tính mạng.

Theo các chuyên gia, tình trạng lồi xương hàm dưới có thể xảy ra khi có các yếu tố nguy cơ sau đây:

• Di truyền: Nếu ông bà, bố mẹ bị lồi xương thì khả năng cao con cháu khi sinh ra cũng mắc phải tình trạng này.
• Tuổi tác: Nhiều báo cáo cho thấy, những người ở độ tuổi trên 30 thường mắc phải tình trạng này cao hơn.
• Thói quen nghiến răng: Thường xuyên nghiến răng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Mật độ khoáng chất của xương: Theo nhiều nghiên cứu khoa học, mật độ khoáng trong xương của người mắc bệnh Torus sẽ cao hơn người bình thường cùng độ tuổi.

Một số triệu chứng điển hình của bệnh bao gồm:

• Khó khăn khi ăn nhai, nói chuyện
• Vị trí lồi xương hay bị mắc kẹt thức ăn
• Miệng xuất hiện các cục cứng
• Xương hàm dưới có chỗ lồi ra bất thường

Lồi xương hàm là bệnh lý không nguy hiểm nhưng gây mất thẩm mỹ và khó chịu khi ăn nhai

Vẩu (hô) xương hàm dưới/trên

Hô hàm dưới/trên là tình trạng xảy ra khá phổ biến, mặc dù không ảnh hưởng đến sức khỏe nhưng nó lại gây mất thẩm mỹ khuôn mặt. Đặc trưng của tình trạng này 2 hàm không khớp nhau và hàm bị đưa ra phía trước nhiều. Y học hiện đại có rất nhiều phương pháp để khắc phục vẩu (hô) như: niềng răng, phẫu thuật, chỉnh hình,…

▷ Xem chi tiết: Hô hàm có niềng răng được hay không? Vì sao?

Hô hàm là tình trạng khá phổ biến, tuy không nguy hiểm đến tình mạng nhưng lại gây ảnh hưởng nhiều đến thẩm mỹ gương mặt

Cách tăng cường sức khỏe cho xương hàm

Xương hàm giúp định hình khuôn mặt và hàm răng, đồng thời tham gia vào các hoạt động của miệng, mặt. Vì vậy, việc giữ cho xương khỏe mạnh là vấn đề cần phải quan tâm. Dưới đây là một số biện pháp mà bạn nên thực hiện:

• Hạn chế vận động quá mạnh hoặc tham gia các môn thể thao mạo hiểm, điều này sẽ giúp giảm tối đa nguy cơ chấn thương, làm gãy, trật hàm.
• Tránh ăn các loại thức ăn quá cứng để giảm bớt áp lực lên xương, khiến xương bị trật khớp.
• Tránh các thực phẩm chứa nhiều chất béo vì đây là chất có thể làm tăng nguy cơ viêm nhiễm xương.
• Vệ sinh răng miệng đều đặn 2 lần mỗi ngày để loại bỏ mảng bám, vi khuẩn trong khoang miệng, giảm nguy cơ sâu răng, viêm xương.
• Thăm khám sức khỏe định kỳ 6 tháng/lần để kiểm soát sức khỏe một cách tốt nhất, đồng thời sớm phát hiện các vấn đề bất thường.

Ăn uống khoa học, vệ sinh răng miệng đúng và tái khám định kỳ giúp đảm bảo khung xương hàm đẹp và chắc khỏe theo thời gian

Xương hàm là bộ phận đóng vai trò quan trọng trong hệ thống thương mặt, giúp định hình tổng thể gương mặt và răng. Bên cạnh đó, chúng còn đóng vai trò chính trong việc phát âm, ăn nhai và các cử động trên gương mặt. Do đó cần duy trì và đảm bảo cho hàm một sức khỏe tốt, khám răng định kỳ nhằm ngăn chặn các bệnh lý liên quan đến hàm, đặc biệt là tiêu xương hàm. Nếu phát hiện ra những dấu hiệu bất thường trên xương hàm, người bệnh cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được kiểm tra. Hoặc liên hệ Nha Khoa Kim thông qua số hotline: 1900 6899 để được đặt lịch hẹn thăm khám với bác sĩ.