Khoang miệng là gì? Cấu tạo và chức năng của khoang miệng

Khoang miệng là nơi bắt đầu của hệ tiêu hóa, là nơi tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm, không khí và các tác nhân khác từ bên ngoài. Vì vậy, bộ phận này đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe con người. Trong bài viết này, hãy cùng Nha Khoa Kim tìm hiểu chi tiết các vấn đề liên quan đến khoang miệng như: vị trí, cấu tạo, chức năng để có thể chủ động hơn trong việc chăm sóc khoang miệng nhé!

Khoang miệng là gì?

Khoang miệng là bộ phận nằm ở nửa dưới khuôn mặt, giữa mũi và cằm. Nó là một phần của hệ tiêu hóa và hệ hô hấp, có chức năng ăn, nói và thở.

Khoang miệng là bộ phận quan trọng trong hệ tiêu hóa và hô hấp

Vị trí của khoang miệng

Khoang miệng nằm ngay dưới mũi, được giới hạn bởi:

• Phía trước và trên miệng: môi má, khẩu cái
• Phía dưới miệng: sàn miệng
• Phía sau miệng: yết hầu

Mặt trước của khoang miệng là khóe miệng. Phía sau khoang miệng thông với hầu họng qua một lối đi hẹp gọi là eo hầu họng. Phần này được bao phủ bởi vòm miệng mềm và vòm hầu.

Xét về khung xương, khoang miệng tạo nên bởi sự gắn kết của xương hàm trên, xương thái dương và xương khẩu cái. Riêng xương bướm và xương móng sẽ tách riêng lẻ so với các xương còn lại.

Cung răng sẽ chia khoang miệng thành 2 phần riêng biệt:

• Phía bên ngoài cung răng là hành lang miệng (hay còn được gọi là tiền đình miệng)
• Phía bên trong cung răng là xong miệng chính

Ngoài ra, khoang miệng cũng chứa nhiều tuyến nước bọt, chúng nằm nằm rải rác ở mang tai, dưới hàm và dưới lưỡi. Chúng trực tiếp tham gia vào quá trình tiêu hóa thức ăn bằng cách tiết ra enzym phân hủy carbohydrate.

Khoang miệng nằm ngay dưới mũi và được giới hạn bởi môi và má

Cấu tạo của khoang miệng

Khoang miệng sẽ bao gồm các bộ phận sau đây:

Môi

Bộ phận này được cấu tạo bởi mô cơ, mô tuyến và các dây thần kinh, bên ngoài được bao bọc bởi da và bên trong là niêm mạc miệng.

Giao giữa môi trên và môi dưới là 2 bên góc miệng. Tại đây sẽ xuất hiện một nếp gấp mỏng khi khép miệng, còn được gọi là khóe miệng hay khóe mép. Vị trí của khóe miệng sẽ tương ứng với răng nanh.

Ở môi sẽ có sự chuyển tiếp của da bên ngoài và niêm mạc. Vùng chuyển tiếp này được gọi là vành môi và thường có màu đỏ. Phần ở giữa vành môi trên sẽ phồng lên tạo thành củ môi. Tại vị trí này sẽ có một rãnh rộng, nông chạy thẳng lên đáy mũi, gọi là nhân trung. Phần giữa vành môi dưới có thể có rãnh mờ, được gọi là rãnh môi cằm.

Môi là phần bên ngoài được bao bọc bởi da và bên trong là niêm mạc miệng

Má

Bộ phận này được bao phủ bên ngoài là da và bên trong là niêm mạc má. Vùng niêm mạc má sẽ có màu hồng nhạt và khá nhẵn mịn. Phía trên và dưới niêm mạc má sẽ gập lại, tiếp giáp với niêm mạc xương ổ răng và tạo nên đáy hành lang miệng phía sau. Phía trước niêm mạc má sẽ tiếp tục với phần niêm mạc môi.

Bên trên niêm mạc má trong có một đường trắng dài, gọi là đường nhai. Đường trắng này là sự in dấu ấn của mặt nhai các răng cối. Phía sau niêm mạc, tại vị trí tương ứng với cổ răng số 6 hàm trên sẽ có một nốt nhỏ, được gọi là gai ống stenon hay gai mang tai. Đây là vị trí mà ống stenon mở ra trong miệng.

Má là phần được bao phủ bên ngoài là da và bên trong là niêm mạc má

Đáy hành lang

Là bộ phận nằm giữa hàm trên và hàm dưới, nơi có nếp gấp niêm mạc nối liền với niêm mạc môi và xương ổ răng. Nếp gấp này mỏng, dài, có hình dạng lưỡi liềm, được gọi là thắng môi. Trong đó thắng môi trên sẽ to và dày hơn thắng môi dưới.

Cũng có những nếp gấp tương tự ở 2 bên răng nanh và răng cối nhỏ ở hàm trên và hàm dưới. Nếp gấp này được gọi là thắng bên, trong đó thắng bên hàm dưới sẽ to và dày hơn thắng bên hàm trên.

Răng

Răng nằm trong xương ổ răng, được các dây chằng nha chu bảo vệ và cố định chắc chắn. Nhìn từ trên xuống, răng sẽ có cấu tạo gồm 3 phần: thân răng, cổ răng và thân răng. Giải phẫu sâu hơn về cấu trúc, răng sẽ có 3 lớp riêng biệt là men răng, ngà răng và tủy răng.

Trong cuộc đời của mỗi người sẽ trải qua 2 lần mọc răng: lần đầu là mọc răng sữa và lần thứ 2 lần mọc răng vĩnh viễn. Răng sữa sẽ có tất cả 20 chiếc, chia đều cho cả hàm trên và hàm dưới, cụ thể là 8 răng cửa, 4 răng nanh và 8 răng hàm.

Một người trưởng thành sẽ có tổng cộng 32 chiếc răng (tính cả răng khôn), 16 chiếc hàm trên và 16 chiếc hàm dưới. Cụ thể là 8 răng cửa, 4 răng nanh, 8 răng cối nhỏ và 12 răng cối lớn.

▷ Xem thêm: Con Người Có Tổng Cộng Bao Nhiêu Cái Răng?

Răng có cấu tạo từ 3 phần là thân răng, cổ răng và thân răng có chức năng nhai và chia nhỏ thức ăn

Nướu (lợi)

Nướu là lớp niêm mạc miệng bao phủ xương ổ răng và bao quanh cổ răng. Nướu có màu hồng nhạt và có lấm tấm da cam. Nướu được chia thành 2 phần: phần phía ngoài – nướu viền và phần phía trong – nướu dính.

Xương ổ răng

Niêm mạc xương ổ răng có màu đỏ sậm, khá mịn và mỏng. Chúng ôm sát theo những lồi lõm của răng tạo nên ở bề mặt xương ổ răng. So với bề mặt xương này, thì chúng có thể di động được.

Khẩu cái (vòm miệng)

Bộ phần này có hình dạng vòm cung và có lớp niêm mạc bao phủ. Gồm:

• Vòm cứng (tấm ngang xương khẩu cái)

Niêm mạc khẩu cái có màu hồng nhạt, khá cứng và dày, bám chặt vào bề mặt xương bên dưới. Ở đường giữa phía sau 2 răng cửa giữa có 1 u thịt nổi lên, được gọi là gai cửa (gai khẩu).

Tính từ gai cửa sẽ có 1 nếp gấp niêm mạc thấp, hẹp kéo dài ra sau gọi là đường đan giữa khẩu cái. Từ đường này sẽ xuất hiện các nếp gấp ngang gọi là vân khẩu cái.

Khi quan sát kỹ sẽ thấy các lỗ li ti như bóng nước bọt ở niêm mạc khẩu. Đây là lỗ của ống dẫn tuyến nước bọt phụ khẩu cái.

• Vòm mềm (màng khẩu cái)

Niêm mạc khẩu cái có màu đỏ sậm, khá mềm và mỏng mịn, nằm gần đường tiếp giáp với vòm cứng. Bờ tự do của nó sẽ ở trung tâm và có hình dạng lưỡi gà, 2 bên sẽ đôi tạo thành 2 trụ hầu.

Trụ trước là cung khẩu lưỡi và trụ sau là cung khẩu hầu. Có 1 mốc hình tam giác chứa hạch hạnh nhân ở giữa 2 trụ này. Phần xuống giữa màng hẫu và 2 trụ hầu sẽ tạo nên eo hầu, giúp khoang miệng được thông với khẩu hầu.

Khẩu cái hay còn được gọi là vòm miệng có cậu tạo gồm 2 phần là vòm cứng và vòm mềm

Lưỡi

Lưỡi là khối cơ vân di động, có màu hồng nhạt và có lớp niêm mạc sần sùi bao phủ bên ngoài. Mặt trên lưỡi sẽ được chia thành 2 phần bởi một dãy gồm 8 – 9 gai vị giác, xếp thành hình chữ V với đỉnh quay vào bên trong.

Phía trước lưng lưỡi sẽ gồm 3 loại gai vị giác:

• Gai chỉ: nhỏ, mỏng, nhìn như sợi chỉ trắng
• Gai nấm: có màu đỏ tươi, tròn, trộn lẫn với gai chỉ
• Gai lá: nằm ở 2 bên bờ lưỡi phía sâu, tạo ra những nếp gấp không đồng đều và song song nhau

Niêm mạc lưỡi có chứa lympho (amidan lưỡi). Mặt dưới lưỡi có một lớp niêm mạc mỏng bao phủ. Ở đường giữa lưỡi sẽ có một nếp gấp niêm mạc nối với sàn miệng, gọi là thắng lưỡi. 

Khi quan sát 2 bên thắng lưỡi sẽ thấy 2 u thịt với nếp gấp niêm mạc mỏng được độn lên bởi cơ cằm lưỡi. Ở 2 bên bụng dưới lưỡi còn có các tĩnh mạch ngoằn ngoèo, có thể nhìn thấy bằng mắt thường.

Lưỡi là khối cơ vân di động được chia làm 2 phần bởi một dãy gồm 8 – 9 gai vị giác

Sàn miệng

Sàn miệng hay rãnh dưới lưỡi là bộ phận có dạng hình móng ngựa, nằm ở dưới phần đầu lưỡi trước và ở 2 bên đáy lưỡi.

Tại đường giữa của sàn miệng có thắng lưỡi. Hai bên thắng lưỡi là tuyến dưới lưỡi, nhô lên tạo thành 2 dãy dưới lưỡi. Bề mặt dãy dưới lưỡi có các ống dẫn phụ, còn gọi là ống Rivinus mở ra trong miệng.

Tận cùng dãy dưới lưỡi, gần chỗ thắng lưỡi nối với sàn miệng sẽ có các gai nhỏ, còn được gọi là gai dưới lưỡi. Đây chính là nơi mà ống Bartholin của tuyến dưới lưỡi hoặc ống Wharton của tuyến dưới hàm mở ra trong miệng.

Tuyến nước bọt

Đặc điểm sinh lý của tuyến nước bọt là tiết ra từ 0.5 – 1.4L nước bọt/ngày. Bên trong nước bọt có chứa các enzym, đóng vai trò quan trọng trong việc giữa ẩm khoang miệng, tiêu hóa và nuốt thức ăn dễ dàng hơn.

Tuyến nước bọt được chia thành 3 loại:

• Tuyến dưới lưỡi (tuyến nhỏ nhất): Tuyến này nằm trên cơ hoành và dưới lưỡi, chứa nhiều tuyến nhỏ khác là tuyến nước bọt hỗn hợp. Các ống dưới lưỡi chính bắt nguồn từ phần trước của tuyến và kết thúc ở phần dưới lưỡi. Các ống dẫn dưới lưỡi dẫn đến sàn khoang miệng có chiều dài ngắn hơn.
• Tuyến dưới hàm: Đây là tuyến nước bọt hỗn hợp, ống tiết là ống Wharton. Tuyến nước bọt này nằm giữa cơ 2 bên, trong tam giác dưới hàm.
• Tuyến mang tai (tuyến lớn nhất): Đây là tuyến nước bọt tiết thanh dịch, nằm dưới ống tai dài, giữa cơ ức – đòn – chũm và giữa ngành xương hàm dưới. Ống tiết là ống Stenon, tương ứng với vị trí răng số 6 và 9 hàm trên, chạy ở mặt ngoài cơ cắn và đổ vào trong miệng ở mặt trong má.

Tuyến nước bọt đóng vai trò quan trọng trong việc giữa ẩm khoang miệng, tiêu hóa và nuốt thức ăn dễ dàng hơn

Hệ thống bạch huyết

Trong quá trình ăn uống, hô hấp, vi khuẩn sẽ xâm nhập vào trong cơ thể liên tục. Hầu họng là nơi mà vi khuẩn tấn công và từ từ xâm nhập vào sâu bên trong cơ thể. Bộ phận này sẽ có các mô bạch huyết dưới dạng amidan (hay vòng amidan waldeyer) bao quang. Amidan có nhiệm vụ nhận biết các vi sinh vật có hệ để loại bỏ chúng, ngăn không cho chúng tấn công sâu vào các cơ quan trong cơ thể.

Vòng amidan Waldeyer gồm có: Amidan khẩu cái, Amidan lưỡi ở gốc lưỡi, Amidan ống quanh lỗ miệng của ống Eustachian và Amidan họng ở vùng họng.

Chức năng của khoang miệng

Khoang miệng sẽ có các chức năng sau đây: 

Tiêu hóa

Hệ thống tiêu hóa bắt đầu ở khoang miệng. Mỗi bộ phận trong khoang miệng đều đảm nhận một nhiệm vụ khác nhau nhằm đảm quá trình ăn nhai, tiêu hóa thức ăn, cung cấp dưỡng chất diễn ra một cách thuận lợi, hiệu quả.

Vùng môi, má sẽ giữ cho thức ăn không bị rơi, rớt ra khỏi khoang miệng. Lưỡi giúp cảm nhận mùi vị thức ăn. Đồng thời chuyển động linh hoạt để đẩy khối thức ăn ra phía sau miệng nơi có thể nuốt được.

Nước bọt có chứa enzym gọi là amylase giúp phân hủy carbohydrate trong thức ăn thành đường. Răng là bộ phận đóng vai trò quan trọng trong quá trình ăn nhai, tiêu hóa. Răng sẽ cắn xé, nhai nghiền thức ăn trước khi đưa cuống dạ dày. Mỗi 1 nhóm răng khác nhau sẽ có một chức năng khác nhau:

• Răng cửa: cắn thức ăn
• Răng nanh: xé thức ăn
• Răng hàm nhỏ và lớn: nghiền nát thức ăn

▷ Xem thêm: Cung răng là gì? Cách đọc và quan sát cung răng

Phát âm

Việc phát âm cần các tác động phức tạp, diễn ra theo thứ tự. Không khí thoát ra đi qua các dây thanh âm trong thanh quản sẽ làm các dây thanh âm rung lên và tạo ra âm thanh. Loại thanh âm sẽ khác nhau tùy vào độ kín của dây thanh âm và lực của không khí thoát ra.

Âm thanh được định hình nhờ vào chuyển động của lưỡi và môi. Các cấu trúc vòm miệng khác như vòm miệng cứng, vòm mềm và mũi cũng liên quan đến việc tạo ra âm thanh.

Hô hấp

Thở mũi phụ thuộc vào vòm miệng trên/xương hàm trên và sự phát triển của xương hàm có tốt hay không. Trong một số trường hợp, việc thở mũi gặp vấn đề thì khoang miệng sẽ hỗ trợ. Tuy nhiên, việc thở miệng không được khuyến khích vì nó sẽ đi kèm những nguy cơ như: khô miệng viêm họng, viêm amidan,…

Hỗ trợ thăng bằng, thị giác và thính giác

Nếu như lưỡi, xương hàm và hệ thống thần kinh liên quan đến vùng răng – hàm – mặt gặp vấn đề sức khỏe, thì sẽ gây áp lực lớn lên vùng nhãn cầu và các cơ hỗ trợ, Tình trạng này gây ra hiện tượng mất cân bằng, nhãn cầu và tai cũng hoạt động kém hơn bình thường.

Dẫn lưu xoang

Nếu vòm miệng phát triển không đúng vị trí, cấu tạo sẽ gây ảnh hưởng rất lớn đến quá trình dẫn lưu xoang với môi trường bên ngoài.

▷ Tham khảo thêm: Tổng hợp các bệnh về răng miệng phổ biến hiện nay

Khoang miệng đóng vai trò quan trọng trong việc ăn nhai, tiêu hóa, phát âm và hô hấp

Có thể thấy, khoang miệng đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe con người. Vì vậy, bạn cần phải chú ý đến việc vệ sinh, chăm sóc khoang miệng và ăn uống hàng ngày để khoang miệng luôn hoạt động khỏe mạnh. Đồng thời, hãy dành thời gian thăm khám răng miệng định kỳ tại Nha Khoa Kim để kiểm soát tốt hơn các vấn đề về răng miệng nhé!